Ticaret borsalarında muamele gören yapağı tipleri :

 

I.    STANDARD YAPAĞILAR :

 

A.    KİRLİ YAPAĞILAR:

 

a.   Esas kirli yapağılar :

 

1.    Hakiki Trakya yapağısı,

2.    Tip Trakya yapağısı,

3.    İzmir yapağısı,

4.    Aydınlı yapağısı,

5.    İnce Anadolu yapağısı,

6.    Anadolu I yapağısı,

7.    Anadolu II yapağısı,

8.    Şark yapağısı,

9.    Karayaka yapağısı,

10.   Erzurum kızıl yapağısı.

 

b.    Tali kirli yapağılar :

 

1.    Renkli yapağı,

2.    Koç yapağısı,

3.    Parça yapağı,

4.    Bacak yapağısı,

5.    Keçeli yapağı,

6.    Pıtrakli yapağı.

 

c.   Özürlü kirli yapağılar :

 

B.    YIKANMIŞ YAPAĞILAR :

 

1.    Tam yıkanmış yapağılar,

2.    Yarı yıkanmış yapağılar.

 

C.   YÜNLER:

 

a.   Güz yünü :

 

1.    Sırtta yıkanmış,

2.    Kirli,

 

b.    Kuzu yünü:

 

1.    Sırtta yıkanmış,

2.    Kirli.

 

Ç.   DERİ YAPAĞISI :

 

1.    Kıvırcık,

2.    Karaman.

 

D.   TABAK YÜNÜ :

 

1.    Beyaz,

2.    Renkli.

 

II.    NATUREL YAPAĞILAR :

 

1.     Safkan merinos yapağısı,

2.    Yarımkan merinos yapağısı,

3.    Hakîki Marmara kıvırcık yapağısı,

4.    Hakiki Trakya yapağısı,

5.    Tip Trakya yapağısı,

6.    İzmir yapağısı,

7.    Aydınlı yapağısı,

8.    İnce Anadolu yapağısı,

9.    Anadolu yapağısı,

10.    Şark yapağısı,

11.    Karayaka yapağısı,

12.    Erzurum kızıl yapağısı,

13.    Kuzu yünü,

14.    Güz yünü,

15.    Kasapbaşi,

16.    Tabak yünü,

17.    Deri yapağısı,

 

a.    İnce yapağılar,

b.    Kaba yapağılar.

 

ASGARİ VASIFLAR

 

I.    STANDARD YAPAĞILAR :

 

A.    Kirli yapağılar :

 

Koyunlardan  mevsiminde kırkılan  yıkanmamış yapağılardır.

 

a.   Esas kirli yapağılar :

 

1.    Hakiki Trakya yapağısı :

 

Edirne, Uzunköprü, Lüleburgaz, Babaeski, Kırklareli ve Çor­lu'nun kıvırcık cinsinden iyi malları ve Trakya'nın bu ayarı tu­tan seçme, kıvırcık mallarının harmanıdır.

Hakiki Trakya harmanları, beyaza yakın krem renkte, elya­fı uzun, ince, azami derecede mütecanis ve yumuşaktır. Bu har­manı teşkil eden tuluplarda köpek tüyü ve konak bulunamaz.

 

2.    Tip Trakya yapağısı :

 

Seçme Trakya yapağıları ile Adapazarı, Balıkesir, Bergama ve Çanakkale'den geçtiği farzolunacak hattın şimalinde kalan mıntakaların bu ayarı tutan seçme yapağılarının harmanıdır. Bu harmanlar hakiki Trakya'dan renkçe daha beyaz, daha az yumuşak, elyafı ince ve orta uzunlukta, nisbeten daha müteca­nistir. Bu mallarda 100 tulupta dört tulup köpek tüyü ve 100 tulupta azami 15 tulup hafif konaklı veya hafif köpek tüylü yapak bulunabilir.

 

3.    İzmir yapağısı :

 

Menemen, Manisa, Salihli, Söke, Aydın, Nazilli ve ödemiş mıntıkalarının iyi mallan ve diğer mıntakaların bu ayan tutan seçme mallarının harmanıdır. Bu harmanların renkleri beyaz, elyafı Trakya tipinden daha kısa, daha sertçe ve daha az müte­canistir.

 

4.    Aydın yapağısı :

 

Ceyhan havalisinden çıkan ve bu ayan tutan Aydınlı adı ile tanınmış yapağıların harmanıdır. Bu

harmanların rengi krem, elyafı İzmir yapağılarına kıyasla daha uzun, mukavim ve in­celik itibariyle daha az mütecanistir.

 

5.    İnce Anadolu yapağısı :

 

Karahisar, Kütahya, Eskişehir ve Bolvadin bölgelerinin seçme malları ile diğer mıntakaların bu ayan tutan iyi ve ince yapağılarının harmanıdır.

 

Bu harmanların rengi, Trakya'dan daha beyaz ve İzmir'den daha kremdir. Elyafı İzmir'den daha sert, daha uzun ve daha mütecanistir.

6.   Anadolu I yapağısı :

 

7.   Anadolu II yapağısı :

 

Orta Anadolu'nun Akkaramanlarından alınan yapağılarla, diğer mıntakaların bu ayarı tutan mallarının harmanıdır.

 

Anadolu I ile Anadolu II cinsleri arasındaki fark, harmanda koç ve keçelilerin bulunup bulunmayışından ibarettir.

 

8.    Şark yapağısı :

 

Mardin, Diyarbakır, Urfa ve Elâzığ mıntakalarımn yapağı­ları ile bu ayardaki diğer malların harmanıdır. Bu harmanların rengi pembeye çalar krem olup. elyafı sert, uzun ve mütecanis­tir.

 

9.   Karayaka yapağısı :

 

Sinop, Samsun, Ordu ve Giresun vilâyetlerinde yetişen ka­rayaka cinsi koyunların ve bu ayarı tutan diğer mıntıka yapa­ğılarının harmanıdır. Bu harmanların renkleri kreme yakındır. Elyafı uzun, kalın, sert ve mütecanistir.

 

10.   Erzurum kızıl yapağısı :

 

Umumiyetle koyu kremden koyu kahverengine kadar giden ve muhtelif renklerde, eltafı kısa, yumuşak ve mütecanis olan, Erzurum ve havalisinin bu namla anılan yapağıları ile diğer mıntakaların bu ayarı tutan yapağılarının harmanıdır.

 

Esas kirli yapağılardan Anadolu I ve Anadolu II yapağılar­da yabancı madde % 3 e, diğerlerinde % 5 e kadar muaftır. Ana­dolu I ve Anadolu II yapağılarda aynı cinsten yabancı madde miktarı % 1,5 dan fazla olamaz.

 

Esas kirli yapağılarda seyrek pıtrak miktarı yukarıda gös­terilen toleransların % 0,35 ini tecavüz edemez ve bu mallarda sıvama pıtraklı tulup ve parçalar bulunamaz.

 

Esas kirli yapağıların tabii rutubetten fazla rutubeti haiz olmaması ve güve tahribine maruz kalmamış olması şarttır.

 

Esas kirli yapağı alım satımlarında, mal yukarıda gösteri­len evsafta ve tip nümune heyetince tesbit edilen tip numune esaslarına uymadığı takdirde, alıcı malı reddetmekte veya ye­rine uygun mal istemekte muhtarır.

 

b.   Tali kirli yapağılar :

 

1.    Renkli yapağı :

 

Renkli kirli yapağıların her cins için tesbit edilmiş bulunan renklere uymayan yapağılardır.

 

2.    Koç yapağısı :

 

Koçların ve yaşlı hayvanların cinslerine nisbetle sert olan yapağıları ile bu ayardaki uzun elyaflı yapağılardır.

 

3.    Parça yapağı :

 

Yapağılardan kopan parçalardır. Bunların içinde nihayet % 30 a kadar bacak yapağısı bulunabilir. Bu cinse arıntı ve minder yünü (içirik) karıştırılması caiz değildir.

 

4.    Bacak yapağısı :

 

Bacak yapağısı, % 30 dan fazla bacak yapağısını havi par­çaların harmanıdır. Bu harmanda tabak yünü cinsinden olma­yan arıntı ve minder yünü bulunabilir.

 

5.    Keçeli yapağı :

 

Pıtrak almış yapağılardır.

 

Tali kirli yapağılar, mensup oldukları esas kirli yapağı cins­lerine göre isimlendirilmek suretiyle alınıp satılırlar (Koç ya­pağısı - tip Trakya, koç yapağısı - ince Anadolu, parça yapa­ğı

- Trakya gibi).

 

Yabancı madde :

 

Yabancı madde, parça yapağılarda % 5 e, bacak yapağısın­da % 10 a, pıtraklarda % 3 e, diğerlerinde % 1,5 a kadar muaf­tır.

 

Ancak, parça, bacak ve pıtraklı yapağılarda aynı cinsten olan yabancı madde, tesbit edilen yabancı madde muafiyet nis-betlerinin yarısından fazla olamaz. Pıtraklı yapağı hariç olmak üzere, diğer tali kirli yapağılarda sıvama pıtraklı tulup ve par­çalar bulunamaz. Seyrek pıtrak nisbeti % 0,35 i geçemez.

 

Tali kirli yapağıların tabii rutubetten fazla rutubeti haiz ol­maması ve güve tahribine maruz kalmamış olması şarttır.

 

Tali kirli yapağı alım satımlarında mal yukarıda gösterilen evsafa uymadığı takdirde, alıcı malı reddetmekte veya yerine uygun mal istemekte muhtarır.

 

c.   Özürlü kirli yapağılar :

 

Rutubet veya ıslaklık neticesinde avarya olmuş, yâni nor­mal mukavemetini ve parlaklığını kaybetmiş yapağılardır. Bu mallarda güveli, pıtraklı ve çakıldaklı tuluplar bulunabilir. Kum ve tuz gibi yabancı maddeler % 5 e kadar muaftır. Yabancı madde nisbeti % 5 i tecavüz ettiği takdirde, alıcı malı reddet­mekte veya yerine uygun mal istemekte muhtardır.

 

B.   YIKANMIŞ YAPAĞILAR :

 

Kirli yapağıların yıkanması suretiyle elde edilen yapağılar­dır.

 

1.    Tam yıkanmış yapağılar :

 

Sabunlu ve kalevi sıcak mahlüllerle temizlenmiş yapağılar­dır. Tam yıkanmış yapağılarda randıman asgari % 90 dır.

 

2.    Yarı yıkanmış yapağılar :

 

Soğuk su ile yıkanarak kısmen temizlenmiş olan yapağılar­dır. Bu yapağılarda asgari randıman % 70 dir.

 

Tam yıkanmış veya yarı yıkanmış yapağılar; elde edildikle­ri esas, tali ve özürlü yapağılarla yün cinslerine göre adlandı­rılarak alınıp satılırlar (Tam yıkanmış yapağı - hakiki Trakya, yarı yıkanmış yapağı - ince Anadolu, tam yıkanmış tabak yü­nü gibi).

 

Yıkanmış yapağı alım satımlarında yapağı, yukarıda gös­terilen evsafa uymadığı takdirde alıcı malı reddetmekte veya yerine uygun mal istemekte muhtardır.

 

C.    YÜNLER :

 

Kuzuların ve güzün koyunların kırkımları neticesinde elde edilen mallardır. Bu yünler, «Sırtta yıkanmış ve kirli» olarak iki sınıfa ayrılır ve cinslere tefrik edilmek suretiyle isimlendi­rilerek alınıp satılırlar (Sırtta yıkanmış kuzu yünü, kirli güz yünü, ince Anadolu gibi).

 

Sırtta yıkanmış ve kirli yünlerde yabancı madde % 1,5 a, renkli yün % 2 ye ve sırtta yıkanmış yünde kirli yün % 3 e ka­dar muaftır. Yünlerin tabii rutubette olması ve güveler tara­fından tahrip edilmemiş olması şarttır.

 

Yün alım satımlarında mal bu evsafa uymadığı takdirde, alıcı malı reddetmekte veya yerine uygun mal istemekte muh­tardır.

 

Ç.    DERİ YAPAĞISI :

 

Derilerden kırkılan yapağılardır. Kıvırcık ve karaman ol­mak üzere iki sınıfa ayrılarak alınıp satılır. Dağlıç derilerinden kırkılan yapağılar her iki sınıfa da verilebilir.

 

Yabancı madde % 3 e kadar muaftır. Deri yapağısının nor­mal rutubette olması ve güveler tarafından tahrip edilmemiş bulunması şarttır. Bu malların renklileri ile beyazları birbirine karıştırılamaz. Aksi takdirde, alıcı malı reddetmekte veya ye­rine uygun mal istemekte muhtardır.

 

D.    TABAK YÜNÜ:

 

Koyun derilerinin bazı kimyevi maddelerin yardımı ile yo­lunmasından elde olunan yapağılardır. Beyazlar ile renklileri ayrı ayrı partiler halinde satışa arzedilir.

 

Tabak yününde yabancı madde % 3 e, renkli yün % 3 e ve muamele görüğü kimyevi madde % 18 e kadar muaftır. Bu yün­lerin normal rutubette, güveler tarafından tahrip edilmemiş ol­ması ve kabul edilen yabancı madde muafiyet nisbetinin yan­sından fazlasını aynı cins yabancı maddenin teşkil etmemesi lâ­zımdır.

 

Tabak yünü alım satımlarında, mal yukarıda tarif edilen evsafa uymadığı takdirde, alıcı malı reddetmekte veya yerine uygun mal istemekte serbesttir.

 

Yukarıda gösterilen muhtelif sınıf ve cinslere mensup ya­pağıların birbiriyle karıştırılmamış olması şarttır. Ancak Ana­dolu II ve karayaka cinsinden olan esas mallarla bunların koç ve keçeli yapağıları birlikte bulunabilir. Bunun dışında diğer bir sınıf veya cinse mensup yapağılarla karıştırılmış olan malları, alıcı reddetmekte veya yerine uygun mal istemekte muhtardır.

 

II.    NATUREL YAPAĞILAR :

 

1.    Safkan merinos yapağısı  :

 

Safkan merinos koyunlarından elde edilen, kendisine has karakterde, ince ondüleli, kremden beyaza doğru giden renkte özürsüz yapağılardır.

 

2.    Yarım kan merinos yapağısı :

 

Safkan merinos koçunun yerli koyunlarla birleşmesinden elde edilen koyunlardan alınan, kendine has karakterde, ince, uzun, açıkça ondüleli, kremden beyaza doğru giden renkte, safkan merinos yapağılarına nazaran daha kalın yapağılardır.

 

3.    Hakiki Marmara kıvırcık :

 

Bandırma, Balıkesir, Bergama, Bursa, Karacabey ve Yalova bölgesi mallan ile bu ayan tutan diğer bölgelerin (Randımanlı) mallarıdır.

 

4.    Tip Trakya yapağısı :

 

Naturel hakiki kıvırcık ve hakiki Trakya yapağılarına uy­mayan daha düşük kalite yapağılarla bu ayardaki diğer yapa­ğılardır.

 

5.   Naturel hakiki Trakya, İzmir, Aydınlı, İnce Anadolu, Anadolu I ve II, şark, karayaka ve Erzurum yapağılarının men­şeleri Standard yapağılarda olduğu gibidir. Ancak şark yapa­ğısı alım satımlarında malın menşeinin beyannamede tasrihi şarttır.                        .

 

ASGARİ VASIFLAR

 

Naturel yapağılarda :

 

1.    Renkli yapağı : (Beyaz mallarda renkli ve boz) % 10 a kadar muaftır. Renkli yapağının % 10 dan % 20 ye kadar fazla zuhurunda, fazlalığa tekabül eden miktarın bedelinden % 25 nisbetinde tenzilât yapılır.

2.    Koç yapağısı : % 10 a kadar muaftır. Bunun % 10 dan % 20 ye kadar fazla zuhurunda, fazlalığa tekabül eden miktarın bedelinden % 20 nisbetinde tenzilât yapılır.

3.    Parça, bacak ve kırık yapağı : % 8 e kadar muaftır. Bun­ların % 8 den % 16 ya kadar fazla zuhurunda fazlalığa tekabül eden miktarın badelinden % 25 nisbetinde tenzilât yapılır.

4.    Keçeli yapağı : % 2 ye kadar muaftır. Keçeli yapağının % 2 den % 10 a kadar fazla zuhurunda, fazlalığa tekabül eden miktarın bedelinden % 10 nisbetinde tenzilât yapılır.

5.    Pıtrak, çakıldak ve siyek : % 3 e kadar muaftır. % 3 ten % 5 e kadar fazla zuhurunda, mal bedelinden bu fazlalığa teka­bül eden miktarın bedeli nisbetinde tenzilât yapılır.

6.    Güve sürfesi : % 2 ye kadar zuhuru halinde mal bede­linden % 25 nisbetinde tenzilât yapılır.

7.    Köpek tüyü :  %  2 ye kadar muaftır. Köpek tüyünün % 2 den % 5 e kadar fazla zuhurunda, mal bedelinden bu fazla­lığa tekabül eden miktarın % 25 i nisbetinde tenzilât yapılır.

8.    Yabancı madde : % 1 e kadar muaftır. Yabancı madde­nin %  den % 3 e kadar fazla zuhurunda, mal bedelinden bu fazlaya tekabül eden miktarın bedeli nisbetinde tenzilât yapı­lır.

9. Rutubet : Kirli yapağılarda % 17 ye tabak ve deri mal­larında % 22 ye kadar muaftır. Rutubetin % 25 e kadar fazla zuhurunda bu fazlalığa tekabül eden miktar malın ağırlığından aynen tenzil olunur.

 

Naturel yapağılarda, renkli yapağı nisbeti % 20 yi, koç ya­pağısı % 20 yi parça, bacak ve kırık yapağı % 16 yi, keçeli yapa­ğı % 10 u, pıtrak, çakıldak ve siyek % 5 i, güve sürfesi % 2 yi, köpek tüyü % 5 i, yabancı madde % 3 ü ve rutubet derecesi % 25 i tecavüz ettiği takdirde, alıcı malı reddetmekte veya yerine uy­gun mal istemekte muhtardır.

 

Naturel yapağı derununda zuhur edecek ıslanmış, yanmış veya herhangi bir surette evsafını kaybetmiş avarya mallar sa­tıcıya aynen iade olunur ve yerine uygun mal istenir.